Атын өзгерткенде ғана өмір өзгере ме? Ұлдарың болмауы — қыздарыңның кінәсі ме? Қазақстанда жүздеген мың қыз баланың есімі тек болашақта ұл туылсын деген сеніммен қойылған. Ұлжан, Ұлпан, Ұлболсын, Ұлмекен сынды аттардың түпкі мәні — ұл туса деген тілек. Бірақ бұл есімдерді иеленген қыздардың барлығы бірдей мұнымен мақтана алмайды. Кейбірі тіпті, өз тағдырларын өзгерту үшін аттарын да ауыстыруға бел буады. CMN.KZ атын өзгертіп, өз жолын тапқан ару Дана Манаспен тілдесті.
Өмірім «Ұлдана» мен «Дана» болып екіге бөлінді
Астаналық 22 жастағы Дана Манас бұрын «Ұлдана» есімін иеленген. «Ұл» — ер бала, «дана» — дана деген мағынаға ие. Дана жасөспірім кезінде бұл есімнің оған жүк болғанын сезініп, өзгертуге шешім қабылдады.
«Мен есімімнің мағынасын бала кезімнен білетінмін, бірақ оның шын мәнін жасөспірім шағымда ғана тереңірек түсіндім. Бірде тәтем әзілдеп: „Егер сені осындай сүйкімді қыз болады деп білсем, әкең ұсынғанда сені алар едім“ — деді. Он алты жастағы мен үшін бұл әзіл ауыр тиді. Сол сәттен бастап менің есімім әкемнің мені қаламағанын білдіргендей болып көрінді», — деп еске алады Дана.
Дана сол уақыттан бастап өз есіміне деген жеккөрініш пен ата-анасына деген реніштің пайда болғанын айтады. Ол өз отбасында орын таппай жүргенін сезініп, қыз баланың да ұлдан кем емес екенін дәлелдеуді көздеген. «Ұлдана» болып жүрген уақытында ол үздік оқушы атанып, мектепті алтын медальмен тәмамдады, грантқа түсіп, түрлі олимпиадаларда жеңіске жетті. Бірақ ішінде ызадан арылмады.
«Мен ата-анамның мені түсінгенін қаладым, бірақ жылдар өте келе, олардың да сол қоғамның қысымына ұшырағанын түсіндім. Дегенмен, есімімді өзгертуге шешім қабылдадым», — дейді ол.
2024 жылы Дана ресми түрде «Ұлдана» есімінен бас тартып, өз атын құжатта ресми түрде өзгертті.
Ұл болмады деп ұлсыздық қайғысы әйелдің мойнында ма?
Қазақстанда «Ұлдана» есімінің және оған ұқсас нұсқалардың саны 2019 жылы 75 400-ге жеткен. 2024 жылы бұл сан одан әрі көбейген болуы мүмкін. Ұлттық статистика бюросы және БҰҰ-ның халық қоры қазақ қыздарының арасында «ұл туса» деген үмітпен қойылған есімдер бойынша зерттеу жүргізді. Қорытындысында, осындай «ерекше» есімдердің саны 294 екенін анықтады.
Атауының түпкі мағынасы ұл күту болса да, олардың тура аудармалары әйелдерді төмендететіндей естіледі. Мысалы, «Тойдық» — «тойдық», «Ұлмекен» — «ер балаға арналған орын», ал «Жаңыл» және «Жаңылсын» — «қателес», «шатас» деген мағынада.
Қазақ мәдениетінде қыз баланың туылуын мадақтайтын есімдер өте аз. «Қызболсын» — 1 адам, «Қыздана» — 5 адам, «Қызжан» есімі бар болғаны 125 рет кездескен. Бұл статистика қазақ қоғамында әлі де қыз балаға деген көзқарастың төмен екенін көрсетеді. «Ұл туылмаса, ертеңіміз жоқ» деген сенім әйелдерге ұл тууды міндет етіп жүктеген.
Дана мұндай есімдердің қазіргі қоғамда әйелдерге еркіндік бермейтінін, оларды тек ұл бала үшін көпір ретінде ғана көретінін айтады.
«Бір өмірім бар, мен оны өз қалағанымдай өмір сүргім келеді», — дейді ол.
Өміріңді өзгерту үшін екі апта жеткілікті
Дана жаңа есімін алу үшін бар-жоғы екі апта ғана жұмсағанын айтады. Бір айдың ішінде ол барлық құжаттарын жаңартқан. Қазақстан заңнамасы бойынша кез-келген азаматтың атын, тегін немесе әкесінің атын өзгертуге құқығы бар.
«Құжаттарымды өзгерткен кезде, мен өзімнің болашақ өміріме қол жеткіздім деп ойлаймын», — дейді ол.
Ұл болмады деп ұлсыздық қайғысы әйелдің мойнында ма?
Қазақстанда 2019 жылы «Ұлдана» есімі және оған ұқсас нұсқалар 75 400 рет тіркелген. 2024 жылға дейін бұл сан одан әрі өскен болуы мүмкін. Ұлттық статистика бюросы мен БҰҰ-ның халық қоры жүргізген зерттеуге сәйкес, қазақ қыздарының арасында «ұл туса» деген үмітпен қойылған есімдер бойынша талдау жасалды. Қорытындысында, осындай «ерекше» есімдердің саны 294-ке жеткен.
CMN.KZ-тің зерттеуіне сәйкес, осы есімдер арасында ең көп таралғандары туралы анықтады:
- Ұлжан — 16 437 адам
- Ұлдана — 9 277 адам
- Жаңыл — 5 837 адам
- Ұлпан — 4 892 адам
- Ұлмекен — 4 775 адам
- Жаңылсын — 4 015 адам
- Ұлболсын — 3 898 адам
- Ұлбала — 3 092 адам
- Ұлжалғас — 2 334 адам
- Ұлтуар — 1 826 адам
- Болған — 605 адам
- Тойдық — 398 адам
Сонымен қатар, қазақ қоғамында қыз баланың туылуына қатысты есімдер сирек кездеседі:
- Қызболсын — 1 адам
- Қыздана — 5 адам
- Қызжан — 125 адам (олардың барлығы дерлік қыздар).
Бұл деректер қазақ мәдениетінде ұл баланың туылуына басымдық берілетінін және қыз баланың туылуы көп жағдайда бағаланбайтынын көрсетеді.
Қазақстанда атын қалай өзгертуге болады?
Қазақстан Республикасы Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодексінің 257-бабына сәйкес, азаматтардың аты-жөнін өзгерту үшін бірнеше негіздер көрсетілген:
- Ата-аналардың әртүрлі ұлт өкілі болған жағдайда, азамат өзіне ұнайтын ата-анасының бірінің ұлттық аты-жөнін иелену құқығына ие.
- Құжаттарда көрсетілген есімнен басқа, шын өмірде қалыптасқан есімді иеленгісі келсе.
- Жыныстық хирургиялық өзгерістер жүргізілген жағдайда, жаңа жынысқа сәйкес келетін есім, әке аты немесе фамилия алу құқығы бар.
«Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы CMN.KZ редакциясына хабарлағандай, Қазақстанда аты-жөнін, әке атын немесе фамилиясын өзгерту үшін азаматтар АХАЖ бөліміне немесе электрондық үкімет порталы арқылы өтініш бере алады.
«Егер құжаттардағы мәліметтер азаматтық хал актілеріндегі жазбалармен сәйкес келмесе немесе ақпараттық жүйеде мұндай жазбалар болмаса, алдымен жазбаларды қалпына келтіру немесе түзету қажет. Бұл қосымша құжаттарды талап етуі мүмкін, әсіресе, егер акт шетелде тіркелген болса. Тексеру жүргізілгеннен кейін тіркеуші орган деректерді өзгертуге болатынын шешеді. Кейбір жағдайларда өзгерістердің себебін дәлелдейтін қосымша құжаттар сұралуы мүмкін», — деп түсіндірді ведомство өкілдері.
Өзгерістер мақұлданған жағдайда, олар туу туралы жазбаға енгізіліп, жаңа куәлік беріледі. Бір ай ішінде азамат жеке басын куәландыратын барлық құжаттарын ауыстыруы тиіс. «Азаматтарға арналған үкімет» өкілдері сондай-ақ, Қазақстанда аты-жөнін шексіз рет және кез келген уақытта өзгертуге болатынын, бірақ әр өзгеріс үшін негіздеме қажет екенін мәлімдеді.
CMN.KZ редакциясы «Ұл» сөзінен басталатын есімдерді иеленген қыздардың есімдерін өзгерту жиілігі туралы сұрағанда, Қазақстандағы АХАЖ мұндай статистика жүргізбейтінін айтты.
