25 қазан — Қазақстанның Республика күні. Халқымыз үшін үлкен тарихи мәнге ие, өйткені бұл күн еліміздің өз алдына дербес мемлекет болып, саяси егемендікке қол жеткізгенінің мерекесі. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан терең өзгерістерді бастан өткерді, әлеуметтік, экономикалық және саяси құрылымын қайта қалыптастырды. Осылайша, жаңа мемлекеттің іргесін қалап, әлемдік қауымдастыққа сенімді қадаммен қосылды. CMN.KZ осы 33 жылдық тәуелсіздік жолындағы Қазақстанның табыстары мен өзгерістерін көрсететін маңызды оқиғаларды сараптайды.
Дала төсінен мегаполистерге дейін: Әкімшілік аумақтық бөліністің тарихы
Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейін ұзақ уақыт бойы Кеңес Одағының құрамында болғандықтан, еліміздің аумақтық-әкімшілік құрылымы одақтық саясатқа сай белгіленген еді. Кеңес кезеңінде Қазақстан аумағы жеті облысқа бөлінді: Закаспийск, Орал, Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу және Сырдария облыстары. Әкімшілік жүйе тәуелсіздік алғаннан кейін бірнеше рет қайта қаралып, заман талабына сай бейімделді. 1992 жылы республика құрамындағы кейбір аймақтарға тарихи атауларын қайтару мақсатында, Гурьев облысы Атырау болып, Целиноград Ақмола болып, ал Алма-Ата облысы Алматы болып қайта аталды.
Одан кейінгі ірі өзгерістер 1997 жылы жасалып, облыстардың саны қысқартылды. Ал 2022 жылы президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның әкімшілік құрылымын тағы да жаңарту туралы шешім қабылдап, жаңа үш облыс — Абай, Жетісу және Ұлытау облыстарын құрды. Бұл реформалар өңірлік экономикалық және әлеуметтік дамуды жетілдіру мақсатында жасалған қадам болды.
Халық санының өсімі: Демографиялық дамудың динамикасы
Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның демографиялық жағдайы айтарлықтай өзгерді. 1991 жылы елдің халық саны 16,4 миллион болса, бүгінгі таңда ол 20,2 миллион адамға жетіп отыр. Бұл өсім табиғи өсіммен қатар, миграциялық ағындардың нәтижесінде жүзеге асты. Қазақстандағы халық саны ең көп аймақтар — Алматы, Түркістан облысы және Астана. Урбанизация қарқыны да жоғарылап, қазақстандықтардың басым бөлігі қалада тұратын жағдайға жетті: 12,5 миллионнан астам адам қалалық аймақтарды мекендейді, ал 7,6 миллионға жуық адам ауылдық жерлерде өмір сүреді.
Еліміздің жүрегі: Астананың тарихы мен маңызы
Қазақстанның алғашқы астанасы Алматы болғанымен, 1997 жылы тарихи шешім қабылданып, астана Ақмолаға көшірілді. Бұл шешім мемлекет тарихындағы маңызды бетбұрыс болды, себебі Астананы көшіру жаңа экономикалық және саяси орталық құруға мүмкіндік берді. Ақмола 1998 жылы Астана деп қайта аталып, елдің жаңа саяси, мәдени және экономикалық орталығына айналды. 2019 жылы астана атауы Нұр-Сұлтан болып өзгертілді, бірақ 2022 жылы қайтадан Астана атауы берілді. Бұл қала қазір Қазақстанның жүрегіне айналған, әрі ел тарихындағы маңызды оқиғалардың куәсі ретінде танылды.
Конституциялық реформа: Тәуелсіздік жылдарындағы негізгі құқықтық өзгерістер
Қазақстанның Конституциясы екі рет қабылданған: алғашқысы 1993 жылы, ал қазіргі қолданыстағы Конституция 1995 жылы енгізілді. Бұл құжаттар елдің саяси және құқықтық жүйесінің іргетасын қалап, егеменді мемлекет ретінде Қазақстанның саяси құрылымын белгіледі. 1995 жылғы Конституцияда президенттік басқару жүйесі енгізіліп, елдің құқықтық негізі жаңартылды. Жылдар өте келе Конституцияға бірнеше рет өзгерістер енгізіліп, елімізде саяси жаңғыру процесі жалғасып отыр. Соңғы жылдардағы реформалар биліктің бөлу принциптерін қайта қарауды көздеп, президенттік биліктің өкілеттілігін шектеп, парламент рөлін арттыруға бағытталған.
Референдумдар: Қазақстанның тағдырлы шешімдері
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда төрт ірі референдум өтті. Олардың әрқайсысы мемлекеттің саяси бағытын айқындауда маңызды рөл атқарды. 1995 жылғы алғашқы референдум елдегі президенттік мерзімді ұзартып, жаңа Конституцияны қабылдау шешімімен есте қалды. 2022 жылғы референдумда қазақстандықтар президенттік басқарудың суперпрезиденттік формасынан бас тартуға және парламент өкілеттігін кеңейтуге қолдау көрсетті. Соңғы, 2024 жылғы референдумда Қазақстанда атом электр станциясын салу мәселесі көтеріліп, халықтың басым көпшілігі қолдау білдірді. Бұл референдумдар мемлекеттің стратегиялық мақсаттарын жүзеге асыруға негіз болуда.
Теңге тарихы: Ұлттық валютаның дамуы
Қазақстанның ұлттық валютасы теңге алғаш рет 1993 жылы айналымға енгізілді. Сол кездегі доллар бағамы 4,69 теңге болса, бүгінгі күні доллар бағамы 485 теңгеге жетіп отыр. Әрбір кезеңде теңге бағамы экономикалық тұрақтылықты сақтау мен халықтың сатып алу қабілетіне әсер етіп отырған басты фактор болды.
Қазақстандықтардың табысы: Өсуі мен қиындықтары
Тәуелсіздік жылдарында халықтың табысы артқанымен, инфляция мен девальвация әсерінен доллар эквивалентінде бұл өсім бірқалыпты болмады. 2024 жылы орташа жалақы 382 мың теңге болса, медианалық жалақы 252 мың теңгені құрап отыр. Бұл көрсеткіш халықтың шынайы табыс деңгейін дәл көрсетеді, себебі кейбір жоғары жалақы алатын азаматтар табыстың орташа көрсеткішін өсіріп жіберуде.
Желтоқсан, Жаңаөзен, Қаңтар оқиғалары: Әлеуметтік әділеттілікке деген ұмтылыс
Қазақ халқы әлеуметтік әділеттілік пен тәуелсіздік жолында әрдайым күрескен ел ретінде танымал. 1986 жылғы Алматыдағы Желтоқсан оқиғасы, 2011 жылғы Жаңаөзен оқиғасы және 2022 жылғы Қаңтар оқиғасы осы күрестің көрінісі болып саналады. Әрбір оқиға қазақ халқының әлеуметтік әділеттілік пен демократиялық құндылықтарға деген сенімін көрсетіп, жаңа реформаларға жол ашты. Желтоқсан көтерілісі қазақ жастарының ұлттық санасының оянуына түрткі болса, Жаңаөзен мен Қаңтар оқиғалары мемлекеттің саяси және әлеуметтік бағытындағы өзгерістерді тездетуге итермеледі.
Қазақстанның келешегі
Тәуелсіздіктің 33 жылында Қазақстан елеулі саяси-әлеуметтік реформаларды жүзеге асырып, әлемдік аренада сенімді серіктес ретінде танылды. Егемен Қазақстанның даму тарихы бұл – ұлттың өзін-өзі тану, ұлт болып қалыптасу жолындағы ұлы істер мен сынақтардың тарихы. Қазақстанның жарқын болашағы халқымыздың бірлігі мен ынтымақтастығында, тарихи құндылықтары мен ұлт ретінде қалыптасқан рухани байлығында жатыр.
