Қазақстанның ең маңызды нысандарының бірі – Актау халықаралық әуежайы 2007 жылы түркиялық «ATM Grup» компаниясына сенімді басқаруға берілген еді. Бұл шешім әуежайдың дамуына серпін береді деп күтілді, деп хабарлайды CMN.KZ.
Редакцияның сауалына жауап берген көлік министрлігі ол уақыттан бері «ATM Grup» компаниясы әуежайдың 100% акциясын бақылап келеді, ал сенімгерлік басқару мерзімі 2035 жылы аяқталады. Алайда, келісімнің ұзартылуы туралы ақпарат әлі жарияланған жоқ.
Актау әуежайының иесі ресми түрде Маңғыстау облысының қаржы басқармасы болғанымен, оны түркиялық компания басқарып отыр. Бұның астарында қандай байланыстар бар? «ATM Grup» Қазақстанның Egov.kz базасында тіркелмегенімен, 2008 жылы құрылған актаулық филиалы бар. Әуежайдың директоры ретінде Ахмет Хамди Гювенчтің есімі аталады. Ол тек Қазақстанда ғана емес, Түркияның өзінде де беделді тұлғалардың бірі болып саналады. Гювенч Түркиядағы YDA Group компаниясында авиация бойынша директорлар кеңесінің мүшесі қызметін де атқарады.
Түркияның қорғаныс саласымен байланыс
Актау әуежайын сенімді басқаруға алған YDA Group компаниясы Түркияның қорғаныс өнеркәсібіне тікелей қатысы бар деген дерек көпшіліктің назарын аударды. Бұл компания Түркияның қорғаныс министрлігімен тығыз жұмыс істеп келеді және жақында Қазақстан үкіметіне Каспий теңізінде кемелер құрастыру үшін инвестиция салу жөнінде ұсыныс жасаған. Олар осы мақсатта Атыраудағы «Зенит» зауытының 85% акциясын сатып алуға талпыныс білдірген. Бұл кәсіпорын Қазақстан флоты үшін әскери кемелерді құрастырумен танымал, ал YDA Group пен түркиялық ASFAT компаниясы бұл процесті қаржыландыруға дайын екендігін білдірді. YDA Group-тың бұл ұсынысы Қазақстанның қорғаныс саласындағы ықпалын арттырумен қатар, көршілес мемлекеттердің де назарына ілінген болатын.
Әуежайдың қауіпсіздік мәселесі: стратегиялық тәуекелдер
Әуежайлардың стратегиялық маңызын ескерсек, шетелдік басқарушылардың, әсіресе қорғаныс саласымен байланысы бар тұлғалардың осындай нысандарды басқаруы қоғамда алаңдаушылық тудырып отыр. Ахмет Хамди Гювенч пен Вейсел Текиннің YDA Group компаниясында атқаратын лауазымдары және олардың Қазақстандағы қызметтері талай сұрақ туғызады. Гювенч авиация саласына жауапты болса, Текин қаржылық мәселелерді үйлестіреді, олар екеуі де әуежайдың директорлар кеңесіне 2023 жылы ресми түрде енген.
Қазақстанда әуежайлар стратегиялық маңызды нысандарға жатқызылғандықтан, олардың басқа мемлекеттермен тығыз байланысы тек экономикалық тұрғыдан ғана емес, ұлттық қауіпсіздікке де әсер ететіні анық. Қазақстанның заңнамасына сәйкес, ел қауіпсіздігіне қауіп төнген жағдайда үкімет әуежайларды уақытша мемлекеттік басқаруға алуға құқылы. Алайда, әлі күнге дейін мұндай әрекетке бару туралы ресми шешім қабылданбаған.
Түркиялық компаниялармен әріптестіктің мәні
Қазақстанда түркиялық YDA Group компаниясымен әріптестік орнатудың артықшылықтары мен қауіптері көп. YDA Group тек әуежай саласында ғана емес, қорғаныс өнеркәсібінде де мықты орынға ие. 2023 жылы олар қазақстандық әскерилерге теңіз кемелерін құрастыру бойынша бірқатар жобаларды ұсынды, бұл қос елдің қарым-қатынасының жаңа деңгейге көтерілгенін көрсетті.
Алайда, осы ірі компаниялардың Қазақстанның стратегиялық нысандары мен қорғаныс саласындағы ықпалы күшейіп келе жатқандықтан, бұл елдің ұлттық мүддесіне қаншалықты сәйкес келеді деген сұрақтар туындайды. Қазақстанның мүддесін қорғай отырып, халықаралық әріптестік пен ұлттық қауіпсіздік арасындағы балансты сақтау қажет.
